Wskaźniki ochrony anty-UV

Faktory, inaczej wskaźniki ochrony anty-UV, to współczynniki wysokości ochrony przeciwsłonecznej preparatu kosmetycznego zawierającego filtry przeciwsłoneczne. Są one oznaczane na opakowaniach produktu ochronnego symbolem literowym (najczęściej SPF, LSF, IP, FPS, PPD, IPD) oraz najczęściej liczbą odpowiadającą wysokości ochrony. Generalnie im wyższa liczba tym lepsza ochrona przeciwsłoneczna preparatu.

Ponieważ chronimy się przed dwoma rodzajami promieniowania słonecznego – UVB i UVA, istnieją dwie grupy wskaźników – faktory określające stopień ochrony przed obydwoma zakresami promieniowania.

Wskaźniki ochrony przed promieniowaniem UVB

Producenci stosują różne sposoby oznakowania produktów. Jednak najbardziej znanym i najczęściej spotykanym współczynnikiem w zakresie ochrony anty-UVB jest faktor SPF (Sun Protection Factor). Jest on przyjęty w większości krajów na świecie, a Europejski Związek Przemysłu Kosmetycznego COLIPA określił sposób jego wyznaczania (International SPF Test Method).

Czasem zamiast oznaczenia SPF na opakowaniach preparatów z filtrem można spotkać inne skróty oznaczające faktor ochrony przed promieniowaniem UVB. Są to odpowiedniki skrótu SPF pochodzące z innych języków niż angielski i wszystkie są sobie równoznaczne. Są to zwykle:

• LSF – niemiecki Licht Schutz Factor
• IP francuski Indice de Protection
• FPS – hiszpański Factor de protección solar
• można także spotkać się z symbolami: FP, SF lub BF

Nierzadko też można spotkać się z samym tylko skrótem UVB wraz z liczbą, która oznacza wówczas wartość ochrony SPF przeciw promieniowaniu UVB.

SPF wyznacza się jako stosunek ilości promieniowania UV powodującego rumień (oparzenie słoneczne) podczas opalania się przy użyciu filtra do ilości promieniowania powodującego takie samo oparzenie, bez stosowania filtra. Wylicza się go wg wzoru:

SPF = MEDmin / MEDmax

Gdzie MED (Minimal Erythema Dosis) oznacza minimalną dawkę rumieniową – wywołującą zaczerwienienie skóry, MEDmin – tę samą minimalną dawkę dla skóry chronionej preparatem z filtrami, a MEDmax – dla skóry pozbawionej ochrony.

Zakładając, że standardowy czas ekspozycji, po którym następuje oparzenie, to średnio 15 minut dla człowieka o jasnej skórze. SPF oznacza wielokrotność tego czasu, przykładowo zatem SPF o wartości 10 oznacza, że opalając się przy zastosowaniu kremu z filtrem o takim faktorze będziemy narażeni na rumień po 150 minutach ekspozycji na słońcu.

Między wartością ochrony wyrażoną w SPF, a ilością blokowanego (pochłanianego lub odbijanego) promieniowania UVB nie ma zależności liniowej. Różne źródła podają nieznacznie różne dane, mniej więcej przedstawia się to tak:

• SPF 2 – chroni skórę przed ok. 25–30% promieniowania
• SPF 4 – chroni skórę przed ok. 50% promieniowania
• SPF 10 – chroni skórę przed ok. 85% promieniowania
• SPF 15 – chroni skórę przed ok. 93–96% promieniowania
• SPF 25 – chroni skórę przed ok. 96% promieniowania
• SPF 30-50 – chroni skórę przed ok. 98% promieniowania
• SPF 50+ – chroni skórę przed ok. 98,5–99,5% promieniowania

Należy też pamiętać, że nie istnieją żadne preparaty, które zapewniają 100% ochrony przed promieniowaniem UV. I oczywiście także o tym, że preparat ochronny należy nakładać obficie, tylko wtedy bowiem uzyskamy ochronę przeciwsłoneczną deklarowaną na opakowaniu. Aplikujemy więc 2 mg / 1 cm2 skóry, co w praktyce oznacza 2,5 ml na twarz i szyję lub 30 ml na całe ciało. Jeśli nałożymy mniej preparatu wysokość ochrony przeciwsłonecznej będzie znacząco niższa niż deklarowana, gdyż nie jest to zależność liniowa.

Tym samym różnica między kosmetykiem z faktorem SPF 30, a SPF 50+ nie jest aż tak wielka jak mogłoby się wydawać i nie stanowi 50%, a zaledwie 0,5% i tyle więcej promieniowania UVB zatrzyma krem SPF 50+ w stosunku do SPF 30. Ale nie lekceważmy jej i nie rezygnujmy z kremów z wysokim faktorem SPF – każdy procent więcej to jednak duża różnica na korzyść dla ochrony naszej skóry. A dla wrażliwych cer taka różnica może już być istotna. Ponad wszystko, preparaty z filtrem powinny chronić także też przed promieniowaniem UVA w stopniu stanowiącym 1/3 ochrony przed UVB, co oznacza, że im wyższy faktor SPF, tym wyższa ochrona przed najgroźniejszym dla nas promieniowaniem UVA.

Wskaźniki ochrony przed promieniowaniem UVA

Ze względu na specyfikę promieniowania UVA oraz na fakt, iż jego efekty są widoczne po dłuższym czasie, trudno też jest określić stopień ochrony przed tym rodzajem promieniowania. Istnieje kilka metod wyznaczania wskaźników ochrony anty-UVA, jednak żadna nie jest idealna, ani tym bardziej powszechnie stosowana czy znormalizowana, jak to jest w przypadku UVB.

Metoda stosowana do wyznaczania wskaźnika ochrony przed promieniowaniem UVB nie sprawdza się dla UVA, ponieważ do wywołania rumienia pod wpływem UVA konieczne byłoby zastosowanie 1000-krotnie wyższej dawki MED (minimalnej dawki rumieniowej) niż dla UVB. Wymagałoby to zastosowania lampy o dużo większej mocy i dłuższego czasu ekspozycji na promieniowanie, co mogłby być niebezpieczne dla ochotników biorących udział w badaniu. Ponadto, przy takiej dawce promieniowania wcześniej pojawiłaby się opalenizna niż rumień, co utrudniłoby prawidłowe odczytanie testu.

Najczęściej spotykanymi wskaźnikami ochrony przed promieniowaniem UVA są faktory PPD, IPD lub procentowy stopień pochłanianego przez preparat z filtrem promieniowania UVA. Jednak wskaźniki te nie są równoznaczne, jak to jest w przypadku faktorów ochrony przed UVB – SPF, LSF, IP czy FPS.

PPD (Persistant Pigmentation Darkening) określa stosunek ilości promieniowania UVA potrzebnej do wywołania widocznej trwałej reakcji na skórze bez ochrony i na skórze chronionej kosmetykiem z filtrem anty-UVA. Jest to obecnie najbardziej wiarygodny wskaźnik ochrony przed promieniowaniem UVA.

Wartość wskaźnika PPD informuje ile razy zmniejszyła się dawka promieniowania UVA absorbowana przez skórę pod wpływem zastosowanie preparatu z filtrem. Przykładowo PPD = 7 oznacza, że do skóry wnika 7 razy mniej promieniowania UVA. Najwyższe możliwe do osiągnięcia wartości faktora PPD mieszczą się w granicach 30.

IPD (Immediate Pigmentation Darkening) określa się za pomocą pomiaru wywołanej przez promieniowanie UVA opalenizny natychmiastowej, uzyskanej po ekspozycji skóry bez ochrony i z zastosowaniem kosmetyku z filtrem anty-UVA.

Wartość wskaźnika IPD oznacza procent ochrony przed UVA, przykładowo IPD = 30 oznacza 30% ochrony anty-UVA. W praktyce nie istnieją preparaty o wartości IPD = 100, maksymalny, możliwy do osiągnięcia stopień ochrony wynosi obecnie 90%.

PFA lub PF (Protection Factor UV-A) jest wskaźnikiem określającym minimalną dawkę promieniowania UVA – MRD (Minimal Response Dose) potrzebnej do wywołania minimalnego rumienia lub pigmentacji skóry.

MRD jest tu odpowiednikiem jednostki MED stosowanej do wyliczania współczynnika SPF dla promieniowania UVB. Wartość PFA jest stosunkiem MRD dla skóry chronionej preparatem z filtrem anty-UVA do MRD dla skóry bez ochrony. Reakcja skóry badana jest po 22-24 godzinach od zakończenia ekspozycji na promieniowanie.

Powyższe sposoby oznaczania faktorów ochrony anty-UVA należą do metod “in vivo“, czyli są testami przeprowadzanymi na ochotnikach, a zatem bezpośrednio na ludzkiej skórze.

Drugą grupę metod stanowią badania “in vitro“, które przeprowadzane są w warunkach laboratoryjnych, gdzie przy użyciu specjalistycznych urządzeń bada się w jakim stopniu dany filtr pochłania i blokuje promieniowanie UVA. Jednak te metody nie uwzględniają interakcji między badanym preparatem a skórą ani ewentualnego braku fotostabilności, mają więc jedynie charakter wyłącznie informacyjny, uzupełniający wyniki badań “in vivo”.

Tzw. standard australijski to pierwsza metoda “in vitro” oparta wyłącznie na pomiarach transmisji. Kosmetyk, który zatrzymuje 90% promieniowania UVA z zakresu 320 do 360 nm (mniej niż 10% przepuszczalności promieniowania z tego zakresu), może używać na etykiecie sformułowania “broad spectrum“. Jednak metoda ta nie bierze pod uwagę fotostabilności. Podobne oznakowanie preparatów z filtrami stosuje się w USA.

W Europie stosowanie badań “in vitro” rozpoczęła Wielka Brytania rozwijając wskaźnik UVA/UVB oraz metodę długości krytycznej fali przez Diffey’a. Następnie Brytyjska forma Boots rozwinęła w oparciu o wskaźnik UVA/UVB własny system oceny Boots Star Rating System i wprowadziła obowiązek oznaczania gwiazdkami wszystkich preparatów z filtrem znajdującymi się w ich dystrybucji. Wg tego systemu preparaty o współczynniku UVA/UVB większym niż 0,6 otrzymują gwiazdki oznaczające stopień ochrony, im wyższa wartość współczynnika, tym więcej gwiazdek może otrzymać preparat.

W związku z wieloma trudnościami z określeniem stopnia ochrony kosmetyku przed UVA, wciąż na niewielu preparatach z filtrami podany jest faktor dla UVA. Czasem zdarza się, że zamieszczony jest jedynie skrót UVA wraz z wartością faktora, tyle, że nie wiadomo który to z faktorów i jak go interpretować. Co więcej, wskaźnik PPD o danej wartości, np. 10 danego preparatu z filtrami nie musi odpowiadać wskaźnikowi PPD 10 innego preparatu.

Zalecenia Komisji Europejskiej

Jak już wspominałam we wpisie: Filtry przeciwsłoneczne – informacje ogólne, Komisja Europejska opublikowała w dyrektywie 2006/647/WE z 22 września 2006 roku, zalecenia dotyczące skuteczności i oznakowania preparatów chroniących przed promieniowaniem UV. Zalecenia nie są obowiązkowe, jednak jest to godna uwagi próba ujednolicenia rynku i uproszczenia informacji kierowanych do konsumentów.

Wg zaleceń produkty kosmetyczne, których głównym przeznaczeniem jest ochrona przeciwsłoneczna powinny chronić zarówno przed promieniowaniem UVA jak i UVB, a stopień ochrony przed UVA ma wynosić co najmniej 1/3 ochrony przed UVB. Preparaty te powinny być oznakowane za pomocą jednej z czterech kategorii: “niska ochrona” (SPF 6 – 14,9), “średnia ochrona” (SPF 15 – 29,9), “wysoka ochrona” (SPF 30 – 59,9), “bardzo wysoka ochrona” (SPF 60+) – i jest to jednocześnie maksymalny możliwy faktor, jaki producent może deklarować na produkcie. Dodatkowo, ale nie jest to obowiązkowe, na preparacie może znajdować się liczbowa wartość faktora SPF.

Źródło:

• MediWeb.pl
• UVAga słońce!
• Chemia i Biznes

photo credit: Eduardo Amorim via photopin cc